Cùng với việc mời nghệ nhân đàn tính về trường biểu diễn, trò chuyện về nhạc cụ dân tộc với các em học sinh, Ban Giám hiệu Trường phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Chà Nưa ở xã Chà Nưa, huyện biên giới Nậm Pồ (tỉnh Điện Biên) còn đưa các trò chơi dân gian thành hoạt động chính trong giờ ra chơi cho học sinh. Qua đó, từng bước bồi đắp tình yêu văn hóa dân tộc cho học sinh; đồng thời hướng các em đến các hoạt động vui chơi bổ ích…

          Trên đường đưa chúng tôi đến nhà nghệ nhân đàn tính Thùng Văn Đôi ở bản Nà Ín, xã Chà Nưa, thầy Trần Đăng Khoa, Hiệu trưởng Trường phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Chà Nưa mới nói về cái “nguyên do” khiến thầy trăn trở rồi đi đến quyết định mời nghệ nhân Thùng Văn Đôi về trường biểu diễn, truyền dạy văn hóa dân tộc Thái trắng cho các em học sinh. Thầy Khoa cho biết: Trường đóng chân trên địa bàn xã miền núi, có hầu hết là đồng bào các dân tộc thiểu số cho nên trong số 284 học sinh toàn trường thì có tới 96,5% tổng số học sinh là con em đồng bào các dân tộc Thái, H’Mông, Tày, Mường. Dân tộc Kinh chỉ có 10 em là con giáo viên các cấp trong xã. Cũng chung thực trạng như nhiều nơi khác, trường khác, học sinh của trường đều không thích và thậm chí không hiểu văn hóa dân tộc. Giờ ra chơi, các em thường tụ tập thành từng nhóm xem mạng xã hội; hát múa thì chọn những bài nhạc trẻ, nhạc sàn…! Mỗi ngày đều chứng kiến cảnh ấy khiến tôi vô cùng trăn trở. Nhiều đêm trằn trọc với suy nghĩ “Sau này, phong tục, văn hóa, nhạc cụ truyền thống của các em sẽ trôi về đâu?”. Thế nên, tôi cùng tập thể ban giám hiệu bàn bạc và quyết định đưa thêm nội dung tìm hiểu văn hóa dân tộc thiểu số vào buổi sinh hoạt tuần đầu tiên hàng tháng. Bắt đầu từ tháng 10/2024 đến nay trường duy trì sinh hoạt như thế; nội dung sinh hoạt được chọn lựa theo chủ đề cụ thể nhưng người truyền đạt, trao đổi, trò chuyện về văn hóa dân tộc với học sinh là nghệ nhân Thùng Văn Đôi - người am hiểu văn hóa dân tộc Thái, người say mê cây đàn tính của dân tộc.

          Chuyện vừa đến đó cũng là lúc chúng tôi đến nhà nghệ nhân Thùng Văn Đôi. Trước cửa nhà, ở giữa khoảnh sân rợp bóng cây có nghệ nhân Thùng Văn Đôi và mấy cháu học sinh đang say sưa luyện đàn. Trò chuyện với chúng tôi, nghệ nhân Thùng Văn Đôi vui vẻ cho biết: Tính từ buổi đầu tiên được thầy Khoa và Ban giám hiệu mời đến trường trò chuyện, biểu diễn đàn tính cho các cháu học sinh toàn trường đến nay tôi đã có gần chục buổi nói chuyện với học sinh; nhưng tính buổi riêng từng nhóm học sinh đến nhà tôi học đàn, học làm đàn thì nhiều lắm, kể không hết được. Điều ấy làm tôi vui mừng lắm!

          Điểm tên các cháu học sinh đam mê học đàn và học cách làm cây đàn tính, như là: Khoàng Bảo Ngọc, Thùng Gia Khánh, Cà Việt Hà, Tao Minh Phượng, Thùng Thị Hương Đào… đôi mắt của nghệ nhân Thùng Văn Đôi lấp lánh niềm vui. Nghệ nhân Thùng Văn Đôi nói rằng, chính ông cũng không nghĩ rằng qua việc trình diễn, nói chuyện về cây đàn và tiếng đàn với người dân tộc Thái ở Chà Nưa của ông với các cháu học sinh lại có sức khơi dậy đam mê văn hóa dân tộc trong giới trẻ như thế. Nghệ nhân Thùng Văn Đôi kể rằng: Sau 3 buổi trò chuyện với các cháu về sự tích cây đàn tính và sự gắn bó của cây đàn tính với người dân tộc Thái ở Chà Nưa, tôi nhận được một danh sách có 21 cháu học sinh lớp 3, lớp 4 và lớp 5 nhà ở bản Nà Ín, Pà Có, Cấu, Nà Cang tự nguyện xin theo học đàn và làm đàn. Điều này, khiến tôi rất bất ngờ và vui mừng lắm.

          Để việc học đàn không ảnh hưởng đến việc học tập ở trường, ở lớp của các cháu, nghệ nhân Thùng Văn Đôi dành riêng ngày thứ 7 hàng tuần để hướng dẫn các cháu theo hai nhóm: Một nhóm học buổi sáng; một nhóm học buổi chiều; nếu cháu nào muốn học thêm thì nghệ nhân Thùng Văn Đôi luôn sẵn lòng chỉ bảo. Nhờ có sự tận tình truyền dạy và nhờ sự say mê học hỏi, rèn luyện, chỉ sau thời gian ngắn nhiều cháu đã có thể tự đàn tự hát; tình yêu văn hóa dân tộc cũng theo từng điệu nhạc tiếng đàn tính tẩu lớn dần trong tâm trí, cảm xúc của các em.

          Là một trong số 21 học sinh say mê học đàn tính tẩu với nghệ nhân Thùng Văn Đôi, em Khoàng Bảo Ngọc, học sinh lớp 4A2, vui vẻ khoe rằng: Nhờ có nghệ nhân chỉ bảo và hướng dẫn tận tình, em đã hiểu được ý nghĩa cây đàn tính trong đời sống văn hóa dân tộc Thái trắng ở Chà Nưa nói riêng và dân tộc Thái trắng ở Tây Bắc nói chung. Qua tiếng đàn, em thêm hiểu, thêm yêu văn hóa dân tộc. Còn với em Lò Đăng Khoa nhà ở bản Pà Có thì qua thời gian được học đàn tính với nghệ nhân Thùng Văn Đôi đã khiến Khoa thêm yêu văn hóa dân tộc Thái và tình yêu ấy đã thôi thúc cậu học sinh lớp 4 say mê cả việc làm đàn. Lò Đăng Khoa, cho biết: Theo tiếng của người Thái thì tính có nghĩa là đàn, tẩu là quả bầu; ghép lại thành tính tẩu hay còn gọi là đàn tính. Công đoạn đầu tiên để làm tính tẩu là chọn được quả bầu già, sau khi được làm sạch, khoét các lỗ trên vỏ bầu để tạo ra âm thanh. Công đoạn tiếp theo là làm nắp đàn. Nắp đàn làm bằng chất liệu gỗ nhẹ, mềm, dày khoảng 3 mm để tạo tiếng vang, sau đó gắn vào mặt cắt của bầu đàn. Cần đàn được làm từ gỗ, bào nhẵn và phẳng để gắn với bầu của đàn. Trên cần đàn sẽ có trục gỗ để lên dây. “Học với ông Đôi và được ông hướng dẫn, em đã hiểu được quy trình, thao tác và vật liệu để làm đàn tính. Hiện tại em chưa tự làm đàn tính được, nhưng em tin sau này em sẽ tự tay làm được đàn tính cho mình và làm tặng những người cùng yêu thích đàn tính như em và các bạn”- Lò Đăng Khoa khẽ nói thêm với chúng tôi như thế.

          Cảm nhận rõ sự thay đổi trong từng hành động, câu chuyện giữa học sinh về văn hóa dân tộc, từ tháng 11/2024 Trường phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Chà Nưa đã quyết định lựa chọn 4 trò chơi dân gian của các dân tộc thiểu số gồm có: ném còn, tó má lẹ, ném pao, nhảy sạp đưa vào hoạt động tập thể trong giờ ra chơi của học sinh toàn trường. Theo đó, học sinh toàn trường sẽ chia thành các nhóm chung sở thích để trong thời gian nghỉ giữa buổi học các em sẽ chơi trò chơi theo nhóm. Để hướng dẫn, duy trì hoạt động nhóm thì cô Nông Thị Vui, giáo viên Tổng phụ trách đội sẽ giao nhiệm vụ cho các bạn nhóm trưởng, nhóm phó quản nhóm và điều hành cuộc chơi; đảm bảo tất cả thành viên trong nhóm cùng chơi và cùng quản bạn chơi, để không bạn nào rời nhóm đi ra ngoài làm việc riêng. Là nhóm trưởng nhóm chơi tó má lẹ, em Khoàng Văn Bình, học sinh lớp 5A2, cho biết: Được tham gia các trò chơi dân gian giữa giờ đã giúp em hiểu sâu sắc hơn về bản sắc văn hóa dân tộc, từ thêm yêu và trân trọng giá trị văn hóa truyền thống được lưu giữ từ các thế hệ ông cha.

          Đánh giá cao cách truyền dạy văn hóa, khơi dậy tình yêu văn hóa dân tộc cho các em học sinh là con em đồng bào các dân tộc thiểu số ở địa phương, ông Khoàng Văn Van, Bí thư Đảng ủy xã Chà Nưa, huyện Nậm Pồ đã khẳng định: Việc lồng ghép trò chơi dân gian vào quá trình giảng dạy ở Trường Phổ thông dân tộc bán trú tiểu học Chà Nưa đã tạo ra môi trường học tập sinh động, thú vị cho các cháu. Khi được tham gia và tìm hiểu trò chơi dân gian, văn hóa dân tộc, các cháu học sinh trở thành cầu nối duy trì và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống; đồng thời lan tỏa những nét đẹp văn hóa này cho thế hệ sau./.